مفهوم استرس:

واژه استرس مستقیما از زبان لاتین گرفته شده و به معنی تحمیل، فشار و خسته‌ شدن است.

در فلسفه شرقی استرس به نبود آرامش درونی اطلاق می‌شود و در فرهنگ غربی، استرس به‌ عنوان نبود کنترل احساسی تعریف می‌شود.

به معنای دیگراسترس پاسخ طبیعی و فیزیکی به وقایعی است که باعث احساس خطر یا برهم خوردن تعادل ما می‌شود. زمانی که با خطر مواجه می‌شویم (چه واقعی و چه بر اساس تصورات) عوامل دفاعی بدن ترمز را کشیده و عکس‌العملی خودکار نشان می‌دهند که این عکس‌العمل روش بدن برای محافظت از ماست. 

تعریف ملموس و قشنگ از استرس از زبان پروفسور روانشناسی، ریچارد لازاروس: استرس شرایط یا احساسی است که فرد طی آن آگاه می‌شود که مطالبات از او، فراتر از توانایی‌های شخصی و منابع اجتماعی است که می‌تواند فراهم کند. یعنی موقعی دچار استرس می‌شویم که فکر می‌کنیم زمان کافی، منابع یا دانش لازم را برای مدیریت اوضاع نداریم یا احساس می‌کنیم از کنترل خارج شده‌ایم.

و در کل استرس واکنش طبیعی بدن به تحمیل‌ها و فشارهای روزمره است که می‌تواند بر روی سلامت روانی و جسمی افراد تأثیرگذار باشد.

منشا استرس چیست؟

شرایط و فشارهایی که باعث استرس می‌شوند، منشا استرس هستند که آنان را عوامل استرس‌ زا می‌نامند. اما استرس چگونه ایجاد می‌شود؟

استرس تنها با عوامل خارجی ایجاد نمی‌شود و می‌تواند ناخودآگاه باشد مانند زمانی که در مورد اتفاق افتادن یا نیفتادن رویدادی بسیار نگران هستیم یا اینکه عقاید غیرمنطقی و ناامیدانه در مورد زندگی داریم. از طرفی عموم افراد فکر می کنند که عوامل استرس‌ زا منفی هستند مانند برنامه کاری خسته‌ کننده یا ارتباطات ناپایدار، اما هرچیزی که مطالبات زیادی را بر دوش شما بگذارد یا شما را وادار به سازش کند، می‌تواند استرس‌زا باشد مانند ازدواج، خرید خانه، رفتن به دانشگاه یا ارتقاء شغلی یا تغییر شرایط روزانه برای کودکی که می خواهد محصل شود.

در این جا، به بررسی عوامل استرس زا در دانش آموزان و تأثیرات آن بر روی عملکرد تحصیلی و سلامت آنان می‌پردازیم.

1. فشار تحصیلی:
   یکی از عوامل اصلی استرس در دانش آموزان، فشار تحصیلی است. انتظارات بالا از سوی خانواده، معلمان و خود دانش آموزان، بار مطالعاتی سنگین، آزمون‌ها و ارزیابی‌ها می‌توانند باعث ایجاد استرس در دانش آموزان شوند. ناتوانی در مواجهه با این فشارها می‌تواند منجر به افزایش استرس و کاهش عملکرد تحصیلی شود.
2. روابط اجتماعی:
   روابط اجتماعی نیز می‌توانند عاملی استرس زا در دانش آموزان باشند. فشار همسالان، تنش‌های میان روابط دانش آموزان، عدم پذیرش اجتماعی می‌توانند باعث ایجاد استرس در دانش آموزان شوند. ارتباطات ناسالم و ناکارآمد با همسالان و افراد اطراف می‌توانند تأثیر منفی بر روی روحیه و روانشان بگذارد.
3. فشار خانوادگی:
   محیط خانواده نیز می‌تواند عاملی استرس زا در زندگی دانش آموزان باشد. انتظارات بالای والدین، نارضایتی خانوادگی، تنش‌ها و ناهماهنگی‌ها در خانواده می‌توانند باعث ایجاد استرس در دانش آموزان شوند. این فشارها ممکن است تأثیر منفی بر روی تمرکز، انگیزه و اعتماد به نفس دانش آموزان داشته باشند.
4. ناامنی محیط تحصیلی:

محیط تحصیلی نیز می‌تواند موجب ایجاد استرس در دانش آموزان شود. بی‌نظمی کلاس، رفتارهای ناسازگار معلمان، تنش‌های میان دانش آموزان، ضعف سیستم آموزشی و عدم حمایت از دانش آموزان می‌توانند عواملی باشند که استرس را در دانش آموزان افزایش می‌دهند. محیط تحصیلی باید یک محیط امن و پشتیبانی‌کننده برای دانش آموزان باشد تا آنها بتوانند بهترین عملکرد را داشته باشند.

تأثیرات استرس بر دانش آموزان:

1. کاهش توجه و تمرکز: استرس می‌تواند باعث کاهش توجه و تمرکز دانش آموزان شود، که این می‌تواند منجر به کاهش عملکرد تحصیلی آنان شود.
2. افزایش مشکلات روانشناختی: استرس می‌تواند منجر به افزایش مشکلات روانشناختی مانند اضطراب، افسردگی و خشم در دانش آموزان شود.
3. کاهش سلامت جسمی: استرس می‌تواند تأثیر منفی بر روی سلامت جسمی دانش آموزان داشته باشد. افزایش استرس ممکن است منجر به مشکلات فیزیکی مانند بی‌خوابی، سردرد، مشکلات گوارشی و ضعف سیستم ایمنی شود.
4. کاهش عملکرد تحصیلی: استرس می‌تواند به کاهش عملکرد تحصیلی دانش آموزان منجر شود. کاهش تمرکز، افزایش خطاها و کاهش خلاقیت ممکن است تأثیرات استرس بر روی عملکرد تحصیلی باشند.

روش‌های مدیریت استرس در دانش آموزان:

• آموزش مهارت‌های مدیریت استرس: آموزش مهارت‌های مدیریت استرس به دانش آموزان می‌تواند به آنان کمک کند تا با استرس‌های روزمره بهتر مقابله کنند. این مهارت‌ها شامل تنفس عمیق، تمرینات تمرکز و آرامش، تغییر نگرش و اندیشه مثبت، برنامه‌ریزی موثر و مدیریت زمان است. با استفاده از این مهارت‌ها، دانش آموزان می‌توانند استرس را کاهش داده و بهبود عملکرد تحصیلی خود را تجربه کنند.
• ایجاد محیطی حمایت‌کننده: محیط تحصیلی باید به گونه‌ای طراحی شود که دانش آموزان را از نظر روانی و اجتماعی حمایت کند. این شامل ایجاد روابط سالم و مثبت بین دانش آموزان، ایجاد ارتباط موثر و بازیابی با معلمان، فراهم کردن منابع و راهنمایی در مواقع نیاز و ایجاد فضای آموزشی دوستانه و آرام است.
• تعادل بین تحصیل و زندگی شخصی: دانش آموزان باید توانایی تعادل بین تحصیل و زندگی شخصی خود را پیدا کنند. تعیین برنامه‌های زمانی مناسب، اختصاص زمان برای فعالیت‌های تفریحی و استراحت، و تعامل مثبت با خانواده و دوستان می‌تواند به آنها کمک کند تا استرس تحصیلی را کاهش داده و از زندگی روزمره لذت ببرند.
• تمرین و ورزش منظم: فعالیت‌های ورزشی و تمرین بدنی می‌توانند بهبود روحی و جسمی دانش آموزان را تسهیل کنند. ورزش به عنوان یک راه برای کاهش استرس، افزایش انرژی و بهبود خلاقیت معتبر است. دانش آموزان باید به فعالیت‌های ورزشی منظم توجه کنند.

نتیجه‌گیری:

عوامل استرس زا در دانش آموزان می‌توانند تحت کنترل قرار گیرند و بهبود یابند. با استفاده از مهارت‌های مدیریت استرس، ایجاد محیط حمایت‌کننده، تعادل بین تحصیل و زندگی شخصی، تمرین و ورزش منظم، و حمایت از مهارت‌های اجتماعی، دانش آموزان می‌توانند روزهای تحصیلی خود را با آرامش و موفقیت طی کنند. توجه به رشد روانی و اجتماعی دانش آموزان نیز بسیار مهم است و مدارس و خانواده‌ها می‌توانند با ایجاد فضای مناسب، این رشد را تسهیل کنند.